Dil gelişim evresini konuşma öncesi ve konuşma dönemi olarak ikiye ayırabiliriz.
KONUŞMA ÖNCESİ DÖNEM
0-2 AY AĞLAMA DÖNEMİ: Bebekler başlangıçta amaçsız ağlamalar(refleksif olarak ) gösterirken 1.ay sonuna doğru amaçlı ağlamalar gösterirler.(örneğin; acıktığını göstermek için ağlarlar.)Farklı sesleri ayırt etmeye başlarlar.
2-4 AY GIĞILDAMA DÖNEMİ: Farklı sesleri ayırt edebilir seviyeye gelir. Bebek kendisiyle ilgilenen kişi ile etkileşim halindeyken çeşitli sesler çıkarmaya başlar.’a,o,u,’ gibi ünlü sesleri uzatarak çıkarmaya başlar. Ayrıca ‘k,g’ gibi sesleri de çıkardıkları görülebilir. Birincil bakıcının sesine gülme tepkisi verebilir. Ağlama sıklığı azalırken gülme sıklığı artar. Sesler hala refleks olarak çıkmaktadır.
4-6 AY MIRILDANMA DÖNEMİ: Bebeğin çıkardığı sesler bilinçlidir.’ma-ma-ma ve ba-ba-ba ‘ gibi sesleri tekrar eder. Bu sesleri çıkarmak bebeğin hoşuna gider. Bebek bu dönemde ‘p,b,m’ seslerini de çıkarmaya başlamaktadır. Uzun çığlıklar çıkarmaya başlar.
7-9 AY MIRILDANMANIN TEKRARI DÖNEMİ: Bu dönemde bebeklerinde ağız hareketlerinde artış ve çeşitlilik gözlenir. İşitmenin önemi artmaya başlamaktadır. İşitilen ses ile bebeğin çıkarttığı ses arasında ilişki çıkmaktadır.Bebek kendi çıkardığı sese güler. Oyun oynarken gülücükler atar. Hecelerin birbiriyle kaynaşarak ‘ba-ba-ba ve ma-ma-ma’ gibi hece tekrarlarının arttığı görülmektedir. Mırıldanma tekrarının görülmemesi bebekte işitme kaybı,zihinsel yetersizlik,duygusal yoksunluk görülmektedir.
9-12 AY SES-SÖZCÜK DÖNEMİ: Bu dönemde bebeklerin hecelemeleri sahip olduğu ana dilin özelliklerini taşır. Bebek bilinçli olarak taklit ederek dilin temelini oluşturur. Bebek duygu ve isteklerini sesler ile gösterir. Jest kullanımı vardır.(istediği nesneyi eliyle gösterme veya ulaşmaya çalışma) Akıcı ama anlamsız olan konuşma başlar.(jargon) 10.ayda bebek hayırı anlar. Tek kelimeli basit yönergeleri anlayabilir.(alıcı dil gelişir) 12.ayda bebek kelime kullanımını başarmış olur. Bu dönemde sözcük hafızası 5-10 kelimeden oluşur.
KONUŞMA DÖNEMİ
TEK SÖZCÜK DÖNEMİ (12-18 AY) : Bireyin önce alıcı dili sonrasında ifade edici dili gelişmektedir. Bu dönemde bebeğin alıcı dili ifade edici dil gelişiminden öndedir. İsme bakma, hayır kelimelerini anladıklarını tepkileriyle gösterirler. İlk kelimeler genellikle hayvan, nesne isimleri gibi aşina olduğu isimler olmaktadır. Bu dönemde çocuklarda anlam daraltma ve anlam genişletme gibi dilin kullanım süreçlerine rastlanır. “Anlam genişletme” çocuğun “kedi” kelimesini “koyun” ve “köpek” gibi hayvanların yerine kullanması, “Anlam daraltma” ise çocuğun kendinden küçük kardeşine “bebek” derken, komşunun yeni doğan bebeğine bebek dememesi olarak ifade edilebilir.
İKİ SÖZCÜK DÖNEMİ –TELGRAFİK KONUŞMA(18-24 AY): Çocuk iki-üç kelimeden oluşan cümleler oluşturabilir. Sözcük dağarcığı hızlıca gelişir ve pek çok kelime edinir. Çocuk 2 yaşına geldiğinde 200 e ulaşan kelime dağarcığına ulaşabilir. Bu dönemde kendini sözcükle ifade etme davranışı artar. ‘Anne bak’ gibi telgrafik cümleler kullanıldığı için bu dönem adını buradan almaktadır. Çocukta genelleme devam eder. Yemeklerin hepsine mama deme gibi. Çocuklar ‘bay bay ‘ gibi günlük sosyal yaşamda kullanabileceği kelimeler edinir.
DİL BİLGİSİ KURALLARINA UYGUN KONUŞMA(24-60 AY): Çocuğun 2-4 yaşlarında iletişimsel olan ve iletişimsel olmayan dili gelişmektedir. Oyun oynarken kendi kendine konuşma (monolog) ve başkalarının dediklerini tekrar etme (toplu monolog) süreçleri oluşur. 3 yaş civarında çocuğun kelime dağarcığı 1000 kelimeye ulaşabilmektedir. Soru sorulduğunda cevap verebilir. Zamir,bağlaç kullanımı başlar.Ben zamiri daha çok kullanılmaktadır. Çocuk fiilleri,isimleri içeren daha fazla sözcükten oluşan yönergeleri anlayabilir. Üç-dört yaşına geldiğinde, çocuk duygularını/düşüncelerini sözel ifadelerle anlatabilir ve hayali oyunlarda dili kullanır. Mi eki alan soru cümleleri kurabilir. ‘Neden,niçin,nasıl ‘ gibi sorularla sorgulama ve anlamaya çalışma başlar. Çocuklarda geçmiş zaman,şimdiki zaman,geniş zaman kullanımı gelişmektedir. Dört yaş döneminde, çocuk birkaç çocuk şarkısını/şiirini ezbere söyleyebilir. Ayrıca, konuşmasında dilbilgisi kurallarına uyar. Beş-altı yaş çocuğu az-çok, biraz, en az, en çok gibi kavramların anlamlarını bilir ve gösterilen nesneler arasından istenen özellikteki nesneyi seçebilir. Çocuk dil bilgisi kurallarına uygun cümleler kurmaya başladıkları görülmektedir.
